افزایش سرعت تایر ایرانی در مسیر صادرات
صنعت تایر پس از فولاد، مهم‌ترین صنعت بالادستی حوزه خودرو است. تایر کالایی مصرفی و به لحاظ جایگاهش در ناوگان حمل‌ونقل، کالایی استراتژیک به‌شمار می‌رود.
صنعت تایر از نظر وابستگی به صنعت خودرو، حجم تولید و چرخش نقدینگی و نیز قرارگرفتن در دسته صنایع متوسط، در رشد و توسعه کشورها، صنعتی مهم و حیاتی قلمداد می‌شود. از طرفی تقاضای کالاهای بادوام از جمله خودرو، با نوسان همراه است که با پیشرفت روزافزون صنایع خودروسازی، نیاز به بهبود پارامترهای عملکردی خودرو از جمله تایر، سامانه ایمنی، کیفیت فرآورده‌ها و… بیش از پیش احساس می‌شود.
صنعت تایر اکنون با داشتن سهمی از اشتغال در کشور بهطور مستقیم و تامین نیازهای ارزی و همچنین تامین حدود ۷۰ درصد نیاز کشور در انواع تایرهای خودروهای سواری، اتوبوسی، کامیونی سبک و سنگین، ماشین‌آلات راهسازی، کشاورزی و نیز دوچرخه و موتورسیکلت، نقش مهمی در تولید ملی کشور دارد.
بدیهی است وابستگی کشش و تقاضای تایر به خودرو و توسعه فناوری در این حوزه است. الزام خودروسازان داخلی و تاکید بر کاهش نرخ و زمان تحویل محصول، افزایش کیفیت، همگامی با تحولات جهانی، خصوصی‌سازی سازمان‌های وابسته و موضوع پیوستن به سازمان تجارت جهانی و امکان ورود رقیبان قدرتمند به بازار ایران، همگی تقاضای خودرو را به چالش کشانده‌اند.
باتوجه به رشد تولید خودرو در کشور تا سال ۱۴۰۴ خورشیدی که همپای رشد تولید ناخالص داخلی است، میزان خودروهای درحال حرکت به ۳ برابر افزایش خواهد یافت که این موضوع اهمیت رسیدگی به رشد و توسعه صنعت تایر در کشور را به‌عنوان یکی از پایه‌های ناوگان حمل‌ونقل، بیش از پیش نمایان می‌کند.
توجه به توانایی‌های علمی و دستاوردهای موجود، استراتژی‌های رقابتی، انتقال فناوری، تمرکز بر بازار خودرو، پیشرفت‌ها و چالش‌های پیش روی آن و برنامه‌ریزی درست و اصولی، می‌تواند صنعت تایر کشور را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و برترین صنایع صادراتی در افق ۲۰ساله مطرح کند.
صنعت تایر در جهان
در سال ۱۳۸۹ (۲۰۱۰ میلادی) بیش از ۹۰ درصد تایر جهان ازسوی ۱۱ شرکت بین‌المللی که در بیشتر کشورهای جهان شعبه دارند، تولید شده است. این شرکت‌ها در کشورهایی از قاره آسیا، اروپا و امریکای شمالی هستند. بریجستون ژاپن، میشلن فرانسه، گودیر امریکا و کنتیننتال آلمان، برترین تولیدکنندگان تایر در جهان بوده‌اند. در میان ابرشرکت‌های تولیدکننده تایر در جهان، مالکیت ۶ شرکت به کشورهای آسیای شرقی، ۴ شرکت به اروپا و یک شرکت به امریکا تعلق دارد و هم‌اکنون بیش از ۹۰ درصد لاستیک طبیعی جهان در کشورهای تایلند، اندونزی، مالزی و هند تولید می‌شود. این مسئله به علت وجود مزیت‌های نسبی فراوان از جمله مواد اولیه طبیعی، نیروی کار ماهر و نیمه‌ماهر، فناوری تولید بالا و مهندسان و متخصصان ماهر در کشورهای آسیای شرقی است.
اهمیت و جایگاه مصرف تایر در جهان
فروش تایر در جهان در سال ۱۳۹۵ (۲۰۱۶ میلادی) حدود ۱۶۰ میلیارد دلار و بیشترین تولید مربوط به شرکت‌های بریجستون، میشلن و گودیر و روند فروش این ۳ تایرساز برتر جهان در سال‌های ۱۳۷۹ (۲۰۰۰) تا ۱۳۹۵ (۲۰۱۶ میلادی) همچنان کاهشی بوده، به‌طوری‌که سهم فروش بریجستون و میشلن از حدود ۲۰ درصد در سال ۱۳۷۹ به حدود ۱۵ درصد در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته است. همچنین در این مدت، سهم فروش گودیر از ۱۸ درصد به ۹ درصد نزول کرده است. در مقابل سهم فروش شرکت‌های چینی و تایوانی از ۵ درصد به ۲۰ درصد افزایش یافت و سهم شرکت‌های هندی هم رو به افزایش بوده است.
میزان مصرف تایر خودروهای سواری و باری سبک در اروپا و شمال امریکا، حدود ۱.۵ میلیارد حلقه و تایر باری ۲۱۶ میلیون حلقه بوده که رشد مصرف تا ۲ سال دیگر برای تایر سواری ۲.۵ درصد و تایر باری ۱.۵ درصد پیش‌بینی شده است.
نقش تولیدکنندگان عمده خارج و داخل
راهبرد صنعت خودرو ایران پس از انقلاب، ابتدا بر خودکفایی استوار و در تمامی بخش‌ها اعم از کشاورزی، صنعتی، سواری، باری، اتوبوسی و حتی راهسازی مبتنی بر تلاش برای بومی‌سازی در تمامی بعدها بود. با پایان جنگ و تغییر رویکرد اقتصادی کشور به سیاست‌های تعدیل و گسترش رفاه اجتماعی، این سیاست تعدیل شد و به همکاری با صاحبان فناوری خودرو جهان انجامید؛ به‌طوری که در بخش تولید خودروهای سواری، همکاری با شرکت‌های فرانسوی، کره‌ای، ژاپنی و به‌تازگی حتی چینی گسترش یافت و در بخش خودروهای تجاری نیز همکاری با بسیاری از نشان‌های مشهور اروپایی، ژاپنی، کره‌ای و حتی به‌تازگی هندی و روسی در دستور کار قرار گرفت.
این تغییر رویکرد باعث رشد فناوری مورد استفاده در صنعت خودرو کشور شد و به گوناگونی و تنوع آن در تمامی بخش‌های خودروسازی، اعم از شخصی و تجاری انجامید.
روند مصرف انواع خودرو در جهان
بازار مصرف داخلی خودرو در کشورهای توسعه‌یافته امریکای شمالی، اروپا، ژاپن و کره اشباع شده و در کشورهای درحال توسعه از جمله روسیه، چین، هندوستان، ترکیه، ایران، برزیل و مالزی درحال رشد است. بازار مصرف داخلی کشورهای نفت‌خیز خاورمیانه نیز با رشد همراه است. در این میان بازار فروش خودروهای دست دوم روبه رشد است. رشد تولید خودروهای جهان (سواری-تجاری) از سال ۱۳۸۹ (۲۰۱۰ میلادی) به بعد کاهشی بود و از شتاب رشد تعداد خودروهای سواری درحال استفاده در جهان از این سال به بعد کاسته شد.
رقابت در صنعت تایر ایران و جهان
تایرها در صنایع زیادی کاربرد پیدا کرده‌اند. خودرو، موتورسیکلت، دوچرخه، هواپیما، ابزار صنعتی کارخانه‌ها و… از جمله مصرف‌کنندگان اصلی تایر هستند که به افزایش تقاضای جهانی این محصول دامن زده‌اند. در این میان وسایل نقلیه به‌ویژه خودروها، بزرگ‌ترین مشتریان تایرها در سطح جهان هستند؛ به‌طوری که پیش‌بینی شده بیش از نیمی از تقاضا در زمینه این محصول را در سال آینده میلادی به خود اختصاص دهند.
در این میان اروپای غربی و امریکای شمالی دو بازار قابل‌توجه در جهان هستند که ۴۰ درصد تقاضای این محصول را شامل می‌شوند و در مقایسه با بازارهای دیگر که فقط ۱۰ درصد تقاضای این بازار را تشکیل می‌دهند، بازاری قابل‌توجه به‌شمار می‌روند. این مسئله نشان‌دهنده ثروت موجود این منطقه‌هاست که باعث سطح بالای مالکیت وسایل نقلیه و درنتیجه، بالا رفتن تقاضای تعویض تایر در این مناطق شده است.
همچنین پیش‌بینی شده تقاضای تایر برای موتورسیکلت و دیگر کاربردهای آن تا سال آینده میلادی، با پیشی گرفتن از میانگین جهانی به ۹۹۰ میلیون واحد برسد.
درباره صنعت تایر ایران نیز باید اشاره کرد که حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد هزینه‌های این صنعت مربوط به مواد اولیه و از این میزان حدود ۳۵ تا ۴۰ درصد، مواد اولیه‌ای است که به اجبار باید از دیگر کشورها تامین شود. برای نمونه کانوچوی طبیعی که یکی از مواد اولیه اصلی این محصول است از کشورهایی مانند مالزی، ویتنام و اندونزی وارد می‌شود. در تحریم‌های پیشین تامین این مواد با مشکلات بسیاری همراه بود و به‌دلیل آنکه چنددست می‌چرخید تا وارد کشور شود، هزینه واردات این محصول اولیه ۲ برابر شد که با برداشته شدن تحریم در سال ۱۳۹۶ نرخ ارز تثبیت و امکان برنامه‌ریزی‌ها آسان‌تر شد.
روند آینده صنعت تایر و خودرو ایران
براساس سیاست‌گذاری‌ها در صنعت تایر کشور در افق ۱۴۰۴ نیاز کشور به ۷۰۰ هزار تن تایر خواهد رسید که مبتنی بر همین باور، ۴ طرح در بخش خصوصی و دولتی برای ایجاد کارخانه‌های جدید تهیه شده که در صورت اجرایی شدن آنها شرایط نامناسبی از نظر رقابت در داخل ایجاد می‌شود؛ به‌ویژه اینکه در مقایسه با اعداد و ارقام کشورهایی با رشد اقتصادی متناظر ایران، به‌نظر می‌رسد چشم‌انداز تعریف‌شده برای تولید تایر، متناسب با واقعیت‌های مصرف نیست؛ مگر اینکه ظرفیت صادرات در کارخانه‌های جدید وجود داشته باشد و مازاد تایر به کشورهای منطقه صادر شود.
افزایش رقابت در سال‌های گذشته در صنعت تایر داخلی، بهبود کیفیت و خدمات صنعت تایر را به همراه داشته که درنهایت منجر به کارآمدی بیشتر این صنعت برای توسعه صادرات خواهد شد؛ به‌ویژه اگر عزم جدی‌تری برای تدوین استانداردهای ملی تایر در کشور پدید آید، رقابت قانونمندتری بین تایرهای داخلی و خارجی ایجاد خواهد شد.
رشد صنعت خودرو پس از برجام به‌ویژه حضور خودروسازان خارجی مانند پژو و رنو در کشور که جنبه عملیاتی‌تری به خود گرفته بود، می‌توانست در صنعت تایر تاثیر مهمی بر جای بگذارد؛ این تاثیر از دو بعد استانداردهای سختگیرانه‌تر تایر و نیز استقرار نظام‌های مدیریتی جدید دنیا که اکنون الزام همکاری با خودروسازان شده، نقش مهمی را در آینده این صنعت ایفا می‌کند.
همزمان با رشد برنامه‌های تولید خودرو، نرخ تولید در کشور نیز روندی رو به افزایش پیدا کرده که این عامل افزایش موجودی واقعی خودروها را به‌دنبال دارد. با بالا رفتن موجودی واقعی خودروها در کشور، نرخ مصرف تایر افزایش می‌یابد زیرا خودرو بدون تایر، محصولی بی‌فایده است؛ بنابراین پیش‌بینی می‌شود با بالا رفتن تقاضای تایر، تولید این محصول در کشور روند صعودی پیدا کند و برنامه انتقال خطوط تولید و فناوری از کشورهای قدرتمند تولیدکننده تایر در صورت حمایت کشورهای اروپایی بدون امریکا از برجام نیز به موازات آن رو به گسترش برود.
نظام سرمایه‌گذاری یکپارچه تبلیغاتی
براساس پیش‌بینی‌ها، تقاضای جهانی برای صنعت تایر تا سال آینده میلادی رو به رشد است. تحلیلگران پیش‌بینی کرده‌اند صنعت تایر از نظر ارزش افزوده نیز رشد خواهد کرد. درحال‌حاضر مناطق آسیایی، بزرگ‌ترین سهم را در بازار تقاضای جهانی تایر دارند و پیش‌بینی می‌شود تا سال میلادی آینده، تقاضا برای این محصول رشد سریع‌تری در این مناطق داشته باشد.
چین با داشتن یک چهارم تقاضای جهانی تایر در سال ۱۳۹۳ (۲۰۱۴ میلادی) یکی از مهم‌ترین بازارهای این صنعت بوده و باقی خواهد ماند. هند، اندونزی، تایلند و ویتنام نیز از جمله کشورهای آسیایی هستند که پیشرفت‌هایی سریع در زمینه تقاضای تایر داشته‌اند. ژاپن نیز با داشتن دومین بازار جهانی تایر در سال گذشته میلادی، از جمله کشورهایی است که رشد زیادی را در این بازار به خود اختصاص داده است.
صنعت تایر ایران ظرفیت بالایی دارد و می‌تواند در این زنجیره ارزش، بهطور رقابتی و مشارکتی کار کند. باتوجه به مشارکت در خدمات پس از فروش در رقابت با رقیبان خارجی، صنعت تایر می‌تواند شبکه خدمات پس از فروش داخلی قوی یکپارچه‌ای ایجاد کند که از هزینه‌های ایجاد شبکه بهطور انفرادی بکاهد. البته در اثر مشخص نبودن تکلیف لغو تحریم‌های صنایع خودرو در کشور، شرکت‌های گوناگونی که در سراسر جهان تصمیم به بازگشت به بازار تایرسازی ایران را داشتند، بر سر دوراهی قرار گرفته‌اند که این مسئله، تاثیر بسیار مخربی بر صنعت خودروسازی کشور از جمله بازار تایر خواهد گذاشت.
البته دیگر عامل مخرب در سال‌های اخیر هجوم تایرهای چینی به بازار ایران است که به‌گفته کارشناسان، باکیفیت‌ترین آنها هم به سطح کیفیت تایرهای ایرانی نمی‌رسد. این مسئله بسیاری از شرکت‌های تایرسازی کشور را با مشکل روبه‌رو کرده است.
با اشباع فروش در کشورهای اروپایی و امریکا، فروش محصولات صنعت تایر در کشورهای خاورمیانه جای رشد و سرمایه‌گذاری دارد؛ بنابراین ایران باتوجه به سایه سنگین دوباره تحریم‌های یکجانبه از سوی امریکا، در صورت محقق نشدن سیاست‌گذاری طرف‌های اروپایی، تنها در سایه سرمایه‌گذاری یکپارچه تبلیغاتی در صنعت تایر و راهبرد توسعه بازار و نفوذ در کشورهای همسایه، می‌تواند روند رو به رشد خود را حفظ کند.
بنابراین شرکت‌های تایرساز در ایران باید بتوانند براساس اهداف اصلی فروش متوازن در داخل کشور برمبنای توزیع نیاز در هر استان، در سال‌های آینده نقش خود را برای سهم‌خواهی از این بازار به‌خوبی اجرا کند.
باتوجه به تهدیدهای صنعت لاستیک و تایر، ورود محصولات خارجی با نرخ پایین‌تر، وجود سایه سنگین تحریم‌های سیاسی بر واردات مواد اولیه از تولیدکنندگان معتبر اروپایی، گسترش و رشد بازار فروش محصولات در داخل و خارج از کشور، واردات انبوه و بی‌رویه، نبود امکان انتقال و پشتیبانی فناوری روز دنیا، افزایش نرخ مواد اولیه، نوسان نرخ ارز و… شرکت‌های تولیدکننده تایر باید بتوانند درصدد افزایش تعداد کشورهای هدف صادراتی برآیند. علاوه بر صادرات محصولات متنوع‌تر به کشورهای همسود از جمله ترکیه و شرق افریقا، می‌توان نسبت به ارتقای نشان لاستیک ایرانی از راه تبلیغات منجسم و هدفدار و حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی در کشورهای هدف با برنامه‌ریزی دقیق و کنترل ریسک‌های حاکم بر این صنعت، نسبت به کسب سهم از بازار خاورمیانه اقدام کرد.
پیشنهادهایی برای صنعت خودرو
– جلب رضایت طرف‌های خارجی به‌منظور انتقال دانش فنی و فناوری تولید برای توسعه کسب‌وکار صنعت تایر
– اصلاح و ارتقای بهره‌وری خطوط تولید فعلی براساس دانش روز دنیا
– تقویت شبکه‌های کنترل فرآیندی به‌منظور افزایش بهره‌وری ماشین‌آلات
– بررسی تغییرات فناوری در گستره زمان در صنعت تایر جهان
– تغییر رویکرد اقتصادی و جغرافیایی برای تولید و توزیع تایر در جهان